Όταν Βυθίζεται ο Κόσμος

• Σενάριο, Σκηνοθεσία: Γιώργος Αυγερόπουλος
• Οργάνωση θέματος & Επιτόπια Έρευνα: Γεωργία Ανάγνου
• Διευθυντής Φωτογραφίας: Αλέξης Μπαρζός
• Συντονισμός, Επιμέλεια Έρευνας: Άγγελος Αθανασόπουλος
• Οργάνωση & Διεύθυνση Παραγωγής: Αναστασία Σκουμπρή
• Μοντάζ: Γιάννης Μπιλήρης, Άννα Πρόκου
• Πρωτότυπη Μουσική: Γιάννης Παξεβάνης

Το Μπαγκλαντές θεωρείται από τους επιστήμονες ως το σημείο 0 της κλιματικής αλλαγής. Είναι μια από τις πιο ευάλωτες χώρες στον κόσμο, με 200 ποτάμια να διαπερνούν το έδαφός της και μια τεράστια περιοχή να πλημμυρίζει κατά τη διάρκεια των μουσώνων κάθε χρόνο. Καθώς το μέσο υψόμετρο στις παράκτιες περιοχές του Μπαγκλαντές δεν ξεπερνά τα 3 μέτρα, υπολογίζεται ότι μέχρι το τέλος του αιώνα περισσότερο από το 1/5 της χώρας θα χαθεί κάτω από το νερό.

«Ακόμα και αν όλος ο κόσμος άρχιζε να μοιάζει ξαφνικά αγγελικά πλασμένος, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας δε σταματά. Έχει τους δικούς της κανόνες, τη δική της συνέχεια», σημειώνει ο νομπελίστας καθηγητής Ατίκ Ραχμάν, επικεφαλής συγγραφέας της αναφοράς της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). «Η κλιματική αλλαγή έχει αρχίσει, είναι ήδη εδώ», επιβεβαιώνει κατηγορηματικά.

Οι κάτοικοι του Μπαγκλαντές το γνωρίζουν πολύ καλά. Σύμφωνα με το IPCC, 1 στους 7 θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει την εστία του μέχρι το 2050, σχεδόν 20 εκατομμύρια άνθρωποι στο σύνολο. Καθώς ο χάρτης του κόσμου αρχίζει να αλλάζει, το μεγαλύτερο κύμα περιβαλλοντικών προσφύγων θα ξεκινήσει από εδώ.

Ο λαός του Μπαγκλαντές βιώνει ήδη δραματικά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας σε συνδυασμό με την άνοδο της θερμοκρασίας φέρνουν τη χώρα αντιμέτωπη με ακραία καιρικά φαινόμενα, πιο συχνά και απρόβλεπτα από ποτέ. Στις 25 Μάη του 2009 ο Κυκλώνας Άιλα χτύπησε το Μπαγκλαντές και την Ινδία. Εκείνη την ημέρα η ταχύτητα του ανέμου έφτασε τα 110 χλμ την ώρα. Ο επίσημος απολογισμός μέτρησε 325 νεκρούς, 8.000 αγνοούμενους και 1.000.000 άστεγους.

Η νήσος Γκαμπούρα, στη νότια παράκτια ζώνη του Μπαγκλαντές, βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα. Οι επιζώντες μαρτυρούν συγκλονιστικά τη στιγμή που κύματα 8 μέτρων έσπασαν τα φράγματα της περιοχής: «Πρώτη φορά στη ζωή μας είδαμε κάτι τέτοιο. Ήρθε κύμα και αέρας από την Ανατολή… πλημμύρισαν τα πάντα, δε φαίνονταν ούτε τα δέντρα από το νερό. Οι άνθρωποι κρέμονταν στα δέντρα, το ποτάμι έφερνε τηλεοράσεις, ανθρώπους, έπιπλα… Δεν έχει ξαναγίνει κάτι τέτοιο! Έχω δει πάρα πολλές φορές κυκλώνες, αλλά σαν τον Άιλα δεν έχω ξαναδεί!».

6 μήνες μετά, η Γκαμπούρα ζει ακόμα με τις οδυνηρές συνέπειες της καταστροφής. Το απομεινάρι του φράγματος γύρω από το νησί είναι σήμερα ο στενότερος προσφυγικός καταυλισμός του κόσμου, όπου ζουν 35.000 άνθρωποι. Καθώς πρόκειται για το μοναδικό σημείο που προεξέχει από το νερό, οι κάτοικοι έστησαν ό,τι απέμεινε από τα νοικοκυριά τους, σε παραπήγματα από ξύλα και μουσαμάδες, ο ένας πάνω στον άλλο.

Η Σουμπανού Χατούν προσπαθεί να ξαναφτιάξει τη ζωή της σε αυτή τη λωρίδα γης. Εξηγεί πώς ο κυκλώνας στέρησε στην οικογένειά της τα απαραίτητα προς το ζην: «Πριν τον Άιλα είχαμε δίχτυα και μια βάρκα κι ο γιος μου ψάρευε. Εγώ πήγαινα στο δάσος και μάζευα ξύλα που τα πουλούσα, ζούσαμε πολύ καλά. Τώρα καταστράφηκαν όλα, ο Άιλα μας πήρε τη βάρκα και τα δίχτυα, τα σπίτια διαλύθηκαν, αυτοί που δούλευαν στα χωράφια δεν έχουν πια δουλειά»… Ο Σουέλ, ο 15χρονος γιος της Σουμπανού, έφυγε να δουλέψει σ’ ένα εργοστάσιο τούβλων, προκειμένου να βοηθήσει οικονομικά. Σαν κι αυτόν, κάθε χρόνο 500.000 άνθρωποι εγκαταλείπουν τις παράκτιες περιοχές και εγκαθίστανται στις παραγκουπόλεις της Ντάκα.

Σήμερα, η πρωτεύουσα του Μπαγκλαντές είναι μια από τις ταχύτερα επεκτεινόμενες πόλεις του κόσμου, αποτελώντας εικόνα των μητροπόλεων του μέλλοντος. Ο πληθυσμός της διπλασιάστηκε μέσα σε 10 χρόνια, ξεπερνώντας τα 12 εκατομμύρια. Ο Σουέλ κοιτάζει τη μεγαλούπολη σαστισμένος: «Η αλήθεια είναι πως περνάω δύσκολα εδώ. Η δουλειά είναι σκληρή, το φαγητό δεν είναι καλό και τα χρήματα δε φτάνουν ούτε για μένα. Αλλά τι να κάνω; Πίσω δεν έχω σπίτι να γυρίσω». Ο Διεθνής Οργανισμός για τη Μετανάστευση (ΙΟΜ) επιβεβαιώνει πως το 70% των κατοίκων των παραγκουπόλεων της Ντάκα, σχεδόν 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι, μετακόμισαν ως συνέπεια κάποιου περιβαλλοντικού προβλήματος στις περιοχές τους.

Πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου για το Περιβάλλον και την Ανθρώπινη Ασφάλεια του Πανεπιστημίου των Ηνωμένων Εθνών, υπολόγιζε ότι το 2010 οι εκτοπισμένοι λόγω περιβαλλοντικών προβλημάτων θα έφταναν τα 50 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο. Ήδη είναι περισσότεροι απ’ όσους αυτή τη στιγμή βρίσκονται εκτοπισμένοι λόγω πολεμικών συγκρούσεων και πολιτικών διώξεων μαζί! Και μέχρι το 2050, σύμφωνα με τον ΙΟΜ, οι οικολογικοί πρόσφυγες θα ξεπεράσουν παγκοσμίως τα 250 εκατομμύρια, περνώντας φυσικά τα σύνορα των χωρών τους…

Κι όμως, το διεθνές δίκαιο δεν προστατεύει αυτή τη στιγμή τους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες, καθώς ο ορισμός αυτός δεν περιλαμβάνεται στη Συνθήκη της Γενεύης για τους Πρόσφυγες του 1951, της οποίας η τροποποίηση προτάθηκε μόλις πρόσφατα. «Πρέπει να υπάρξει κάποιος διεθνής νόμος που να διευκολύνει αυτούς τους ανθρώπους να έχουν μια καλύτερη ζωή», ζητάει ο κος Αμπού Καμάλ Ουντίν, εκπρόσωπος του Υπουργείου Περιβάλλοντος του Μπαγκλαντές. «Εμείς δεν είμαστε υπεύθυνοι για την κλιματική αλλαγή. Ο αναπτυγμένος κόσμος που απολαμβάνει την ανάπτυξη πρέπει να φροντίσει αυτούς τους ανθρώπους. Όποιο κι αν είναι το όνομα για αυτούς, πρόσφυγες ή κάτι άλλο, όποιος κι αν είναι ο νόμος, δε με ενδιαφέρει… Ο λαός μου πεθαίνει κι εσείς ακόμα υπολογίζετε»…

«Κανείς δε θα ξεφύγει από αυτό το πρόβλημα», επισημαίνει ο κος Ραχμάν του IPCC. «Η Νέα Υόρκη θα βρεθεί κάτω από το νερό, οι πόλεις που έχουν λιμάνια, το Τόκιο, το Λονδίνο, όλοι θα απειληθούν… Όπως σε μια βάρκα, δε γίνεται να βουλιάζει ένα μέρος και το υπόλοιπο να επιπλέει, ή όλοι μαζί θα καταφέρουμε να επιπλεύσουμε ή όλοι μαζί θα βυθιστούμε». Κι επισημαίνει ότι η καταστροφή μπορεί να έρθει και με άλλη μορφή: «Όταν χιλιάδες άνθρωποι αναγκαστούν να φύγουν από τις περιοχές τους που θα έχουν χαθεί, δε θα συγκρίνεται με την πυρηνική απειλή. Θα είναι ένας κόσμος διαφορετικός, κανείς δε θα ζει σε ειρήνη»…