Κλέβοντας απ’ τους Φτωχούς

• Σενάριο, σκηνοθεσία: Γιώργος Αυγερόπουλος
• Επιτόπια Έρευνα & Οργάνωση Θέματος: Γεωργία Ανάγνου
• Διεύθυνση Παραγωγής: Αναστασία Σκουμπρή
• Διεύθυνση Φωτογραφίας: Γιάννης Αυγερόπουλος
• Μοντάζ: Γιάννης Μπιλήρης, Άννα Πρόκου
• Μουσική: Γιάννης Παξεβάνης

CROCEVIA AWARD
10th Festival delle Terre
Rome, Italy
Μάιος 2013

BEST FOREIGN FILM
IX International Maritime & Adventure Film Festival - The Sea Calls
Saint Petersburg, Russia
Απρίλιος 2012

«Εμείς είμαστε φτωχοί, δε μπορούμε να ανταγωνιστούμε τα μεγάλα πλοία, είμαστε στα χέρια του Θεού», μας λέει ο κος Ιμπραήμ. Σε ηλικία 57 ετών, είναι ακόμα υποχρεωμένος να βγαίνει για ψάρεμα για να ζήσει την οικογένειά του. Τα μέσα που διαθέτει είναι η παραδοσιακή πιρόγα και τα δίχτυα του. Μαζί του στη θάλασσα παίρνει και τους δύο μικρούς του γιους, 12 και 14 ετών. Στο Σεν Λουί της Σενεγάλης, την «αφρικανική Βενετία», κάτι τέτοιο είναι αναμενόμενο. Τα παιδιά εκεί από μωρά παίζουν με μια μικρή τσίγκινη πιρόγα στα νερά του ποταμού, μετά βοηθούν τον πατέρα τους, μέχρι να φτάσουν κάποτε μεγαλώνοντας να γίνουν αληθινοί καπετάνιοι στον ωκεανό.

«Ανέκαθεν οι πιρόγες και η αλιεία ήταν η καρδιά της ζωής των κατοίκων. Στο Σεν Λουί δεν υπάρχει γεωργία, δεν υπάρχει κτηνοτροφία, δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από την αλιεία, που συνιστά την οικονομία, την ατμομηχανή που επιτρέπει την επιβίωση της πόλης. Το ότι είμαστε ψαράδες σημαίνει ότι ήταν και οι πατέρες μας», εξηγεί ο κος Μουσταφά Γκάγιε, γ.γ. του Αυτόνομου Συνδικάτου Αλιέων της Σενεγάλης. Εξάλλου, επάνω στην αλιεία είναι δομημένος ολόκληρος ο κοινωνικός ιστός. Μπορεί κάποιος να μην έχει ούτε ένα φράγκο πάνω του, μόνο το καλάθι του, και να πάει στην ακτή και όταν έρθουν οι πιρόγες, οι ψαράδες να του χαρίσουν ψάρια. Είναι ένας τρόπος κοινωνικής συνεισφοράς. Ήδη τον καιρό που οι Γάλλοι αποικιοκράτες πάτησαν το πόδι τους στο Σεν Λουί περίπου 400 χρόνια πριν για να εισβάλλουν από εκεί σε ολόκληρη τη Δυτική Αφρική, οι πιρόγες που έπλεαν στα κανάλια συνιστούσαν ένα πολύτιμο δίκτυο. Ήταν το μέσο δουλειάς, το μέσο μεταφοράς, το σκουπιδιάρικο, το ασθενοφόρο… Όπως λέει ο κος Γκάγιε, «είναι ο πολιτισμός μας, όταν μας αφαιρούν την πιρόγα, την αλιεία, μας αφαιρούν τη ζωή».

Στον ευρύτερο τομέα της αλιείας στη Σενεγάλη απασχολούνται 600.000 ντόπιοι εργαζόμενοι, δηλαδή το 15% του εργατικού δυναμικού. Όμως οι επιδρομές των ξένων αλιευτικών σκαφών έχουν διαταράξει τον παραδοσιακό τρόπο δουλειάς. «Στο παρελθόν, οι παππούδες μας έπιαναν ψάρια κοντά στη στεριά, τώρα ανοιγόμαστε στη θάλασσα και δε βγάζουμε τίποτα», εξηγεί ο κος Ιμπραήμ. «Είμαστε προλετάριοι, εξαρτώμαστε από τα δίχτυα μας για να ζήσουμε, αλλά τα μεγάλα πλοία έρχονται και τα καταστρέφουν. Και ψάρια δεν υπάρχουν πια. Είναι είδη που έχουμε χρόνια να τα δούμε. Τώρα σε αφθονία βρίσκουμε μόνο σαρδέλες. Στο παρελθόν αυτό το ψάρι δεν το τρώγαμε καθόλου, το είχαμε για δόλωμα. Αλλά δε βρίσκουμε πια καλά ψάρια!». Κάθε μέρα ο κος Ιμπραήμ ξεκινά με τη βάρκα του από τα χαράματα και επιστρέφει το σούρουπο, αλλά σπάνια γυρίζει με καλή ψαριά. Πολλές φορές δε βγάζει αρκετά ούτε για τα καύσιμα.

Με τα λεγόμενα ευγενή ψάρια να υπεραλιεύονται από τα βιομηχανικά σκάφη και να καταλήγουν στις ξένες αγορές, οι συνθήκες δυσκολεύουν για τον ντόπιο πληθυσμό. Να σκεφτεί κανείς ότι από τα ψάρια οι κάτοικοι αντλούν περίπου το 75% της ζωικής πρωτεΐνης που χρειάζονται προκειμένου να τραφούν σωστά. «Γι’ αυτό προτάσσουμε το ειρωνικό σλόγκαν, η Αφρική ταΐζει την Ευρώπη!», σημειώνει η Φάρα Ομπάϊτουλα, απ’ το διεθνές τμήμα της Greenpeace. Έρχονται οι χορτασμένοι και παίρνουν απ’ το στόμα το φαγητό των φτωχών…

1 δις δολάρια υπολογίζεται ότι χάνουν τα κράτη της Αφρικής από τη λεηλασία των θαλασσών τους! Ο συνολικός τζίρος της Παράνομης, Λαθραίας και Άναρχης Αλιείας (ΠΛΑ), όπως ονομάζεται επίσημα η πειρατική αλιεία, εκτιμήθηκε πρόσφατα ότι υπερβαίνει τα 10 δις ευρώ. Αυτό την καθιστά τον δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό ιχθύων παγκοσμίως από πλευράς αξίας, αμέσως μετά την Κίνα! Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά τη μεγαλύτερη αγορά, καθώς είναι ο πρώτος εισαγωγέας αλιευτικών προϊόντων στον κόσμο. Μετριοπαθώς, υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο εισάγονται λαθραία στην Ε.Ε. 500.000 τόνοι παράνομα αλιευμένων ψαριών, αξίας 1.1 δις ευρώ!

Έχοντας εξαντλήσει τα ιχθυαποθέματα στις δικές της θάλασσας, η Ε.Ε. αναζητά το πολύτιμο ψάρι στους μεγάλους ωκεανούς, και ειδικά στις θάλασσες της Δυτικής Αφρικής, όπου βρίσκεται ένα από τα πιο πλούσια θαλάσσια οικοσυστήματα του κόσμου. Παρ’ όλα αυτά, η επέμβαση στο περιβάλλον από τα αλιευτικά σκάφη βιομηχανικής κλίμακας στάθηκε μέσα σε λίγα χρόνια καταλυτική. «Αυτοί είναι που λεηλατούν τα βάθη και καταστρέφουν τους ωκεανούς. Κι εκεί που έβλεπες τη ζωή, εκεί που έβλεπες τις γοργόνες, αυτό το πανέμορφο θαλάσσιο φυτό, εκεί που έβλεπες κοπάδια ψάρια, σήμερα δε βλέπεις παρά μόνο σκουπίδια. Η ζωή εξαφανίζεται σταδιακά από τους ωκεανούς!», μαρτυρά με γνήσια αγανάκτηση ο Χαϊντάρ Ελ Άλι, ακτιβιστής της οργάνωσης Oceanium, που μέσα στα χρόνια έχει καταδυθεί χιλιάδες φορές στον σενεγαλέζικο βυθό.

Τα μεγάλα ξένα πλοία, όπως τα λένε οι ντόπιοι, οργώνουν τη θάλασσα και δεν αφήνουν τίποτα όρθιο. Με τεράστιες τράτες βυθού, μαζεύουν αδιακρίτως ό,τι κολυμπάει, ανεξάρτητα απ’ το βάθος της θάλασσας, την εποχή του χρόνου ή το είδος του ψαριού. Τι κι αν οι παραπάνω παράμετροι προσδιορίζονται από διεθνείς συμφωνίες, προκειμένου να διαφυλάσσεται η βιώσιμη αλιεία; Τίποτα δε μπορεί να σταματήσει τη βιομηχανία από το να βγάλει κέρδος, όσο υπάρχει ζήτηση από την αγορά. Τα ψάρια που δεν είναι εμπορικά αξιοποιήσιμα, μετά τη διαλογή τα ρίχνουν ξανά, νεκρά στη θάλασσα. Και οι ωκεανοί που νομίζαμε ότι είναι ανεξάντλητοι, θα μείνουν σε λίγο χωρίς ζωή. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών, το 75% των ιχθυαποθεμάτων διεθνώς βρίσκονται υπό άμεση απειλή, καθώς είναι υπεραλιευμένα, βρίσκονται στα όρια της κατάρρευσης ή έχουν ήδη εξαφανιστεί!

Οι παραδοσιακοί ψαράδες της Σενεγάλης με τα πενιχρά τους μέσα δε μπορούν να ανταγωνιστούν τα τεράστια αλιευτικά σκάφη. Και τελικά αρκετοί είναι εκείνοι που αρχίζουν να εξαρτώνται από αυτά για δουλειά. Το μεροκάματο του ναύτη είναι ελάχιστο, οι συνθήκες άθλιες, το ωράριο εξοντωτικό. «Υπάρχουν μέρες που τα πόδια πρήζονται στις μπότες, για να τις βγάλεις χρειάζεσαι μαχαίρι», καταγγέλλει ο κος Κρούμα, γραμματέας του Συνδικάτου Εμπορικής Ναυτιλίας. «Άλλες φορές, αν δεν παρέμβουμε, οι ναύτες μένουν για μέρες χωρίς φαγητό»…

Πολλοί περισσότεροι είναι εκείνοι οι ψαράδες που, μη μπορώντας να κερδίσουν πλέον τα απαραίτητα για να επιβιώσουν, παίρνουν τις ίδιες πιρόγες που έβγαιναν για ψάρεμα και κατά δεκάδες προσπαθούν να πλεύσουν στον ωκεανό και να φτάσουν στην ισπανική ακτή, με το όνειρο μιας καλύτερης ζωής. Η Ε.Ε., για να προλάβει το κύμα των μεταναστών, έχει στείλει στη Σενεγάλη πλοία της FRONTEX, του συνοριακού της στρατού. «Θα αρκούσε να πάρει μέτρα κατά τη πειρατικής αλιείας και κανείς δε θα προσπαθούσε να φύγει από εδώ. Θα ζούσε απ’ το ψάρεμα. Όμως ο βυθός των ωκεανών είναι γεμάτος από κουφάρια παιδιών, που χάθηκαν στην περιπέτεια», λέει θυμωμένα ο Μαμαντού, ένας αφοσιωμένος ντόπιος ακτιβιστής. «Οι ευρωπαίοι καταναλωτές πρέπει να το ξέρουν. Όταν τρώνε ένα ψάρι που έχει αλιευθεί παράνομα, τρώνε τη ζωή ενός Σενεγαλέζου ψαρά»…