Το Μυστικό της Αυγής

• Σενάριο, Σκηνοθεσία: Γιώργος Αυγερόπουλος
• Επιτόπια έρευνα & Οργάνωση θέματος: Γεωργία Ανάγνου
• Διεύθυνση Φωτογραφίας: Γιώργος Αλεξόπουλος
• Οργάνωση, Διεύθυνση Παραγωγής: Αναστασία Σκουμπρή
• Συντονισμός, Επιμέλεια Έρευνας: Άγγελος Αθανασόπουλος
• Πρωτότυπη Μουσική: Γιάννης Παξεβάνης
• Μοντάζ: Γιάννης Μπιλήρης, Άννα Πρώκου
• Δημοσιογραφική Επιμέλεια Ιστοσελίδας: Αποστόλης Καπαρουδάκης
• Γραφικά: Σάκης Παλπάνας

ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΤΑΙΝΙΑ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ
Ελληνικό Διαγωνιστικό Τμήμα, 11ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Πάτρας
Πάτρα, Ελλάδα
Οκτώβριος 2009

Η μέρα στη Γκουάνα είναι γιορτινή. Όπως προστάζει ένα πανάρχαιο έθιμο στο Μαλί, αυτή την τεράστια χώρα της Δυτ. Αφρικής, όλα τα μικρά κορίτσια του χωριού, πλυμένα καθαρά, στολισμένα με ένα κοχυλάκι στο μέτωπο και με λευκό μαντήλι στα μαλλιά, έχουν συγκεντρωθεί από νωρίς στη μεγάλη αυλή. Οι μανάδες έχουν μαγειρέψει καλό φαγητό, οι μουσικοί με τα ταμ ταμ δίνουν το ρυθμό, και οι σοφές γερόντισσες χορεύουν και τραγουδούν.

«Σήμερα όλοι στο χωριό είναι χαρούμενοι, γιατί είναι η μέρα που τα κορίτσια θα κάνουν κλειτοριδεκτομή. Σ’ εμάς έτσι γίνεται, για να μπορεί έπειτα το κορίτσι να παντρευτεί», εξηγεί ο αρχηγός του χωριού. «Ξέρεις τι είναι κλειτοριδεκτομή;», ρωτάμε τη μικρή του κόρη Αϊσά, 10 χρονών. Η μητέρα προλαβαίνει: «Δεν τους λέμε τίποτα, για να μη φοβηθούν και αντισταθούν. Θα καταλάβουν εκείνη τη στιγμή που θα τους συμβεί». Το ξημέρωμα, σ’ ένα σπίτι έξω από το χωριό, ένα – ένα 37 μικρά κορίτσια θα υποβληθούν σε αυτή τη βάναυση πρακτική.

Κλειτοριδεκτομή είναι ο συνήθης όρος με τον οποίο αναφερόμαστε στον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Συνίσταται στην εκτομή μέρους ή ολόκληρης της κλειτορίδας, ή και των μικρών και μεγάλων χειλέων του αιδοίου. Κάποιες φορές η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη συρραφή της σχισμής και το στένεμα της εισόδου του κόλπου. Η πρακτική παρομοιάζεται συχνά με την ανδρική περιτομή, στην πραγματικότητα, όμως, το ακριβές αντίστοιχο στους άνδρες είναι ο ευνουχισμός. Δεν είναι σπάνιο, μικρά κορίτσια να πεθαίνουν επιτόπου τη στιγμή της κλειτοριδεκτομής, από την ακατάσχετη αιμορραγία ή τον αφόρητο πόνο και το σοκ. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 120-140 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες παγκοσμίως έχουν υποστεί αυτόν το σεξουαλικό ακρωτηριασμό, ενώ άλλα 3 εκατομμύρια ζουν κάθε χρόνο υπό αυτή την απειλή. Για να το πούμε αλλιώς, 6 κορίτσια σε όλο τον κόσμο υποβάλλονται σε κλειτοριδεκτομή κάθε λεπτό.

Πρόκειται για ένα αρχαίο έθιμο μύησης που επιβιώνει μέχρι σήμερα, κατά κόρον στην Αφρική, αν και απαντάται και σε ορισμένες χώρες της Ασίας και ελάχιστες της Μ. Ανατολής. Η αφετηρία του χάνεται στα βάθη των αιώνων της αφρικανικής παράδοσης. Σύμφωνα με έναν αρχέγονο μύθο του Μαλί, σε κάθε ανθρώπινο ον τη στιγμή της γέννησής του υπάρχει και το αρσενικό και το θηλυκό φύλο. Στον άνδρα το θηλυκό βρίσκεται στην ακροβυστία, και στη γυναίκα το αρσενικό βρίσκεται στην κλειτορίδα. Έτσι, με την περιτομή και την κλειτοριδεκτομή αντίστοιχα, συντελείται σωματικά και κοινωνικά το πέρασμα των παιδιών στην ενηλικίωση, και ο άνδρας και η γυναίκα πια θεωρούνται έτοιμοι να παντρευτούν.

Το ποσοστό των γυναικών που έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή στο Μαλί φτάνει το 85%! Οι γυναίκες ζουν αιχμάλωτες μιας παράδοσης που περνάει άκριτα από γενιά σε γενιά. «Δεν ξέρω γιατί ακριβώς το κάνουμε. Γεννηθήκαμε και το βρήκαμε έτσι, κι έτσι θα το κρατήσουμε. Μη γελιόμαστε, η κλειτοριδεκτομή δεν πρόκειται να σταματήσει μέχρι το τέλος του κόσμου», μας λέει η γερόντισσα που είναι επιφορτισμένη με την τέλεση της σκληρής πρακτικής. Μας δείχνει το μικρό σκουριασμένο μαχαίρι που θα χρησιμοποιήσει στην τελετή. Κι όμως, η ίδια πιστεύει ότι κάνει κάτι καλό. «Όποια δεν έχει κάνει κλειτοριδεκτομή είναι κατάρα. Δεν μπορεί να βρει άντρα, δεν μπορεί να κάνει παιδιά. Με την κλειτοριδεκτομή δεν παθαίνουν τίποτα κακό. Πλένω τα κορίτσια με το παραδοσιακό φάρμακο για να φυλαχτούν από τα κακά πνεύματα και καθαρίζω το μαχαίρι στη φωτιά», μας εξηγεί και επιμένει: «Δεν κλαίνε, δεν πονάνε, δεν παθαίνουν τίποτα κακό!».

Αν κάποιο κορίτσι δεν πεθάνει αμέσως μετά την κλειτοριδεκτομή, οι άνθρωποι δεν έχουν τη μόρφωση να αναγνωρίσουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειές της. Οι ίδιες οι γυναίκες δεν μπορούν να καταλάβουν πώς το τραύμα που υπέστησαν στην παιδική τους ηλικία φταίει για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε όλη τους τη ζωή.

«Δεν είναι λίγες οι φορές που το ζευγάρι την πρώτη νύχτα του γάμου έρχεται στο νοσοκομείο, καθώς λόγω της φραγής του κόλπου είναι αδύνατη η σεξουαλική επαφή. Και βέβαια ούτε λόγος για απόλαυση στη σεξουαλική ζωή. Η γυναίκα αντιδρά, αφού συνήθως υποφέρει, γι’ αυτό πολλά ζευγάρια οδηγούνται στο χωρισμό», μας λέει ο γιατρός Μουσταφά Τουρέ, που αντιμετωπίζει σχετικά περιστατικά. Σκεφτείτε μόνο, για πόσα κορίτσια η πρώτη ερωτική επαφή σήμαινε να τις ανοίξει ο άνδρας τους μ’ ένα μαχαίρι…Αλλά η κλειτοριδεκτομή και το σεξ είναι θέματα ταμπού για την κοινωνία, καλυπτόμενα από ένα πέπλο σιωπής.

Για μια γυναίκα που έχει υποστεί κλειτοριδεκτομή είναι πιο δύσκολο να μείνει έγκυος, ενώ καθίσταται τρομερά επώδυνος και επικίνδυνος ο τοκετός. Με τα γεννητικά της όργανα κατεστραμμένα, αυξάνονται οι πιθανότητες η γυναίκα να μην τα καταφέρει, και να πεθάνει η ίδια ή το παιδί στη γέννα. Έτσι έχασε τη σύζυγο και το παιδί του ο κ Τερά: «Όταν μου εξήγησε ο γιατρός τι έφταιξε, κατάλαβα ότι δεν ήταν το κακό πνεύμα, ότι δεν ήταν μοιραίο να συμβεί. Πρέπει να σταματήσουμε αυτή τη συμφορά», εξομολογείται.

Ο κ Τερά, παρά την αντίληψη που θέλει τη βάναυση πρακτική να πηγάζει από το Ισλάμ, είναι χριστιανός. Κι ενώ πράγματι, πολλοί ιμάμηδες και πιστοί μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι η κλειτοριδεκτομή είναι υποχρεωτική από το Κοράνι προκειμένου η γυναίκα να καθίσταται «καθαρή», διαπιστώνεται αφ’ ενός ότι η πρακτική είναι εξίσου διαδεδομένη μεταξύ των πιστών και άλλων θρησκειών, αφ’ ετέρου ότι δεν εφαρμόζεται σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Ιράν και το Ιράκ, που αποτελούν το «σκληρό πυρήνα» του Ισλάμ!

Η κλειτοριδεκτομή εμφανίζεται να είναι στην Αφρική πιο αρχαία από τη θρησκεία. Κι αν σήμερα κάθε καταγωγικός ερμηνευτικός μύθος μοιάζει να έχει ξεχαστεί, οι άνθρωποι επιμένουν στην τέλεσή της κυρίως βάσει διαδεδομένων δεισιδαιμονιών και αντιλήψεων. Η κλειτορίδα θεωρείται πηγή και φορέας κακών. Οι άνδρες νομίζουν ότι θα μεγαλώσει όπως το πέος και φοβούνται να την αγγίξουν για να μη μείνουν ανίκανοι. Οι γυναίκες νομίζουν ότι αν στη γέννα το κεφάλι του μωρού αγγίξει την κλειτορίδα, το παιδί θα πεθάνει. Ή φαντάζονται ότι τα φυσιολογικά εξωτερικά γυναικεία γεννητικά όργανα είναι υπερβολικά ευμεγέθη.

Η κυρίαρχη αντίληψη όμως που συντηρεί την πρακτική είναι ότι η γυναίκα είναι υπερσεξουαλική, και είναι αδύνατο για έναν μόνο άντρα να την ικανοποιήσει. Έτσι η κλειτοριδεκτομή παρουσιάζεται ως ο τρόπος προκειμένου η γυναίκα να μένει «ήσυχη», παρθένα μέχρι να παντρευτεί, και πιστή στον άνδρα της μετά το γάμο.

«Αυτό είναι άδικο! Ως ανθρώπινο ον, η γυναίκα έχει δικαίωμα στη σεξουαλικότητά της, και πρωτίστως στη σωματική της ακεραιότητα», διαμαρτύρεται η κα Σιντιμπέ Καντιντιά Αούντου, πρόεδρος της Οργάνωσης για την Επίβλεψη των Παραδοσιακών Πρακτικών. Μαζί με άλλες ακτιβιστικές οργανώσεις αλλά και την κυβέρνηση, καταβάλουν τα τελευταία χρόνια μεγάλες προσπάθειες προκειμένου να υπάρξει στο Μαλί ενημέρωση γύρω από την κλειτοριδεκτομή. «Οι άνθρωποι μπορεί να είναι αγράμματοι, αλλά είναι έξυπνοι», συνεχίζει η κα Αούντου. «Με την κατάλληλη ευαισθητοποίηση και ενημέρωση, μπορούν να κρατήσουν από την παράδοση ό,τι τους είναι ωφέλιμο, και να αποβάλλουν κάθε τι αρνητικό. Έτσι, όταν καταλάβουν τις τραγικές συνέπειες της κλειτοριδεκτομής, αυτή η φρικτή πρακτική θα εξαλειφθεί».