Πουλώντας Αέρα

• Σενάριο, Σκηνοθεσία: Γιώργος Αυγερόπουλος
• Επιτόπια Έρευνα και Οργάνωση Θέματος: Νίνα Μαρία Πασχαλίδου, Γεωργία Ανάγνου
• Διεύθυνση Φωτογραφίας: Γιάννης Αυγερόπουλος
• Οργάνωση & Διεύθυνση Παραγωγής: Αναστασία Σκουμπρή
• Συντονισμός Έρευνας: Άγγελος Αθανασόπουλος
• Μοντάζ: Γιάννης Μπιλήρης, Άννα Πρόκου
• Πρωτότυπη Μουσική: Γιάννης Παξεβάνης

Ο Κεν Νιούκομπ ήταν από τους πρώτους επενδυτές σε μονάδες διοξειδίου του άνθρακα και θυμάται τις πρώτες αντιδράσεις σχετικά: «Πώς μπορείς να πουλήσεις ως αγαθό κάτι που δεν μπορείς να μυρίσεις, να αγγίξεις ή να νιώσεις; Είναι δύσκολο να το χωρέσει ο νους!». Πλέον, η Αγορά του Άνθρακα αναπτύσσεται ραγδαία. Από 400 εκατ. δολάρια που ήταν το 2004, το μέγεθός της έφτασε στα 127 δισεκατομμύρια το 2009. Σύμφωνα με προβλέψεις των ειδικών, μέχρι το 2020 μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 3 τρις!

Ο σχετικός μηχανισμός προβλέφθηκε από το Πρωτόκολλο του Κυότο, όταν έγινε πια επιτακτική η ανάγκη λήψης μέτρων προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Γιατί όπως επισημαίνουν όλοι οι σοβαροί επιστήμονες, αν θέλουμε να συνεχίσουμε να ζούμε σε αυτόν τον πλανήτη, θα πρέπει μέχρι το 2050 να έχουμε μειώσει δραστικά τα αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι, βέβαια, ένα από αυτά.

Οι Αγορές πρότειναν τη λύση: Αν μετατραπεί η προστασία του περιβάλλοντος σε μπίζνες, τότε ο πλανήτης ίσως έχει μια ευκαιρία να σωθεί! «Καλώς ή κακώς, παγκοσμίως, είναι το κέρδος που κινητοποιεί τον κόσμο!», λέει ο Γκλεν Χούροβιτς, ένας από τους ερευνητές της «Avoided Deforestation Partners», οργάνωσης που εισηγείται αυτή την πολιτική στις Η.Π.Α. Η Ευρώπη είναι ήδη ο μεγάλος ηγέτης της Αγοράς.

Ολόκληρες χώρες, εταιρείες, επενδυτές, μεσίτες και κερδοσκόποι, αγοράζουν και πωλούν πλέον μονάδες διοξειδίου του άνθρακα στα χρηματιστήρια του Λονδίνου και του Σικάγο, όπως ακριβώς θα έκαναν με το ρύζι, το πετρέλαιο, το σιτάρι, ή τον χρυσό. Όποιος υπολείπεται του επιτρεπτού ορίου εκπομπής ρύπων, πουλάει σε εκείνον που το υπερβαίνει. Τον Ιούνιο του 2010, η τιμή της μονάδας, δηλαδή 1 τόνου διοξειδίου του άνθρακα, ήταν περίπου 15 Ευρώ. Καθώς βάση του σχεδίου το επιτρεπτό όριο ρύπων συνεχώς θα μειώνεται, τόσο θα ανεβαίνει η τιμή. Σταδιακά, οι «πράσινες» ή «καθαρές» επενδύσεις θα είναι η μόνη συμφέρουσα διέξοδος για τις βιομηχανίες, σύμφωνα με τη λογική του μηχανισμού. Μπορεί όμως πράγματι αυτή η λογική να οδηγήσει στη σωτηρία του πλανήτη;

Η American Electric Power, η αμερικανική εταιρεία ηλεκτρισμού, είναι ο αυτοκράτορας του λιθάνθρακα στις ΗΠΑ και μία από τις περισσότερο ρυπογόνες βιομηχανίες του κόσμου. Ο πρόεδρός της, Μάικλ Μόρις, υποστηρίζει τη λειτουργία της Αγοράς του Άνθρακα. «Το να λέμε πως έχουμε τον ήλιο και τον άνεμο, και μ’ αυτά θα αντικαταστήσουμε όσα κάνουμε, είναι μια κάκιστη επιχειρηματολογία. Σε όλο τον κόσμο, θα συνεχίσουμε να καίμε λιθάνθρακα, απλώς πρέπει να το κάνουμε με τον πλέον υπεύθυνο τρόπο προς το περιβάλλον», υποστηρίζει.

Η American Electric Power λοιπόν, μαζί με τη Chevron και τη General Motors, έδωσαν 18.000.000 δολάρια για 18.600 εκτάρια ζούγκλας στο Δάσος του Ατλαντικού στη Βραζιλία. Και αντίθετα απ’ ότι θα περίμενε κανείς, οι εταιρείες επένδυσαν στο δάσος για να το προστατέψουν! «Καθώς αυτά τα δέντρα εκτιμώνται με βάση τον άνθρακα που περιέχουν, ξαφνικά αξίζουν περισσότερο ζωντανά παρά νεκρά», εξηγεί ο Γκλεν Χούροβιτς.

Υπολογίζεται πως στα 40 χρόνια που οι τρεις εταιρείες θα εκμεταλλεύονται τις εκτάσεις στο Δάσος του Ατλαντικού, τα δέντρα που περικλείουν θα απορροφήσουν περίπου 384,264 τόνους διοξειδίου του άνθρακα. Αυτή η ποσότητα ανήκει στις εταιρείες, που έτσι αντισταθμίζουν τους ρύπους που προκαλούν.

Η μικρή κοινότητα όμως που ζει δίπλα σε ένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια της American Electric Power, στα Απαλάχια Όρη, είναι δύσκολο να επωφεληθεί. Ο κος Λάρι Γκίμπσον εξιστορεί πως περίπου 300 συγγενείς του είναι θαμμένοι στο νεκροταφείο του χωριού. «Ο μεγαλύτερος δολοφόνος εδώ, είναι ο καρκίνος. Ούτε πουλιά δεν ακούς πια στην περιοχή μας. Ο χειρότερος αέρας που βρέθηκε ποτέ στα τεστ, ήταν εδώ!», μας λέει.

Σύμφωνα με την Αντικαρκινική Εταιρεία, η ευρύτερη περιοχή κοντά στο εργοστάσιο είναι πρώτη στη χώρα σε θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα και δεύτερη σε θανάτους από άλλα είδη καρκίνου. «Πέρα από αυτό, από το 1993 έως σήμερα, χάσαμε 483 ανθρώπους στα ορυχεία και η βιομηχανία και η κυβέρνηση συνεχίζουν να αναφέρονται σε αυτού του είδους τη δραστηριότητα ως φτηνή ενέργεια!», συμπληρώνει ο κος Γκίμπσον σκωπτικά.

Οι επενδύσεις της American Electric Power στις ζούγκλες της Βραζιλίας είναι γνωστές στους κατοίκους της περιοχής. «Απλώς ανακατεύουν την τράπουλα και δείχνουν σαν να κάνουν κάτι», αντικρούει θυμωμένα η Ελίζα Γιάνγκ, κάτοικος της περιοχής. «Δεν είδαμε μείωση του ποσοστού ρύπανσης ως αποτέλεσμα αυτής της ρύθμισης. Αυτό που είδαμε είναι αύξηση, αν δεις το τί αναπνέουμε εδώ».

Στον αντίποδα, όταν το 2000 η βραζιλιάνικη μη κυβερνητική οργάνωση SPVS άρχισε να αγοράζει με τα χρήματα των εταιρειών μεγάλες εκτάσεις στο Δάσος του Ατλαντικού, οι μικρές διάσπαρτες ιθαγενικές κοινότητες που ζουν απ’ το δάσος, είδαν αρχικά με καλό μάτι αυτή τη εξέλιξη. 10 χρόνια μετά, η κατάσταση είναι δραματική για τους φτωχούς κατοίκους της περιοχής, που δεν έχουν πια πρόσβαση στους φυσικούς πόρους στην ίδια τους τη γη!

«Δε μπορούμε ούτε να ψαρέψουμε στο ποτάμι!», μας λέει ο κος Μεσίας Φράνκο. «Μια εποχή εφάρμοσαν ειδικό σχέδιο εκκένωσης των όχθεων από τον κόσμο που ψάρευε. Πώς να ζήσει κανείς; Πας να κόψεις ξύλα και σε πιάνει η αστυνομία, γιατί πλέον η περιοχή είναι ιδιωτική. Αν εγώ θέλω να κόψω ένα παλμίτο για να μαγειρέψω να φάω πρέπει να το κάνω κρυφά σαν κλέφτης, γιατί είναι πια δικό τους! Στον αγρό δεν έμεινε πια τίποτα να κάνεις. Δεν έχεις το δικαίωμα να δουλέψεις για σένα. Καταλήγεις σε ένα είδος σκλαβιάς!».

Οι κάτοικοι της περιοχής ζουν πια με το φόβο της Περιβαλλοντικής Αστυνομίας, της περίφημης «Πράσινης Δύναμης», που περιπολεί στην περιοχή. «Η Πράσινη Αστυνομία είναι μια ομάδα που προστατεύει μόνο την ιδιωτική περιουσία και τα εγκλήματα που διαπράττονται εδώ», λέει ο Ζόνας ντε Σόουζα, αγρότης ο ίδιος και ακτιβιστής του κινήματος Sin Tierra. «Όταν ο βραζιλιάνικος λαός δεν δικαιούται πρόσβαση στους φυσικούς πόρους γιατί δεν ανήκουν πια σ’ αυτόν, αλλά σε μια ξένη εταιρεία που τους ελέγχει όλους απ’ άκρη σε άκρη, αυτό πώς λέγεται; Αυτό φυσικά είναι αποικισμός!».

Το ερώτημα προκύπτει αναπόφευκτα: Με τις Αγορές να έχουν οδηγήσει τον πλανήτη στο χείλος της καταστροφής, μπορούμε τώρα να τις εμπιστευτούμε για τη σωτηρία του; Η Κέιτ Χόρνερ, από την οργάνωση Friends of the Earth, είναι κατηγορηματική: «Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε πολιτικές που θα διασφαλίσουν ότι όσοι ρυπαίνουν θα μειώσουν τις εκπομπές τους. Τελεία και παύλα! Αυτό που κάνει η Αγορά του Άνθρακα είναι να διευκολύνει όσους ρυπαίνουν, να συνεχίσουν να το κάνουν!».